استعاره‌های مفهومی مرگ در داستان سیاوش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد

10.29252/kavosh.2024.20587.3472

چکیده

در این پژوهش به بررسی استعاره‌های مفهومی مرگ در داستان سیاوش از شاهنامۀ فردوسی بر مبنای نظریّۀ زبان‌شناسی استعارۀ‌ مفهومی لیکاف و جانسون پرداخته شده‌است. بر اساس این بررسی مفهوم مرگ به شش کلان‌استعارۀ «مرگ، حقارت است»، «مرگ، جنگ است»، «مرگ، عهدشکنی است»، «مرگ، پایان است»، «مرگ، قصاص است» و «مرگ، سوگواری است» تقسیم شده‌است. سپس بر پایۀ‌ روایت داستان، هر کدام از کلان‌استعاره‌های مذکور را در آن مورد بررسی قرار دادیم و با آوردن شاهد مثال‌هایی از ابیات شاهنامه سعی بر آشکارکردن مفهوم مرگ از دیدگاه فردوسی برای مخاطب داشته‌ایم. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی و بررسی استعاره‌های مربوط به مفهوم مرگ به این نتیجه منجرشد که دیدگاه فردوسی در مورد مرگ در داستان سیاوش به ازاء هریک از شخصیّت‌های داستانش متفاوت است. در واقع فردوسی با توجّه به جایگاه هر شخصیّت در داستان با شیوه‌ای متفاوت به پدیدۀ مرگ می‌نگرد، امّا در داستان سیاوش مرگ شخصیّت اوّل داستان را خویشکاری (Function) وی می‌داند و از دیدگاه فردوسی مرگ سیاوش شروع اوست و با مرگ وی عطش انتقام و کینه‌جویی سرتاسر ایران را فرامی‌گیرد و باعث می‌شود تا هدف او که نابودی شرّ است، محقّق‌شود و توران از حکومت افراسیاب و وابستگانش نجات­ یابد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Conceptual Metaphors of Death in the Story of Siavash

نویسندگان [English]

  • Omid Vahdanifar 1
  • reza yousefian 2
1 Associate Professor of Persian Language and LiteratureUniversity of Bojnord
2 Master's student of Persian language and literature University of Bojnord
چکیده [English]

The conceptual metaphors of death in the story of Siavash in Ferdowsi’s Shahnameh are studied in this article based on Lakoff and Johnson’s linguistic theory of conceptual metaphor. The researchers find that the concept of death is reflected in six mega-metaphors, “death is humiliation”; “death is war”; “death is breach of promise”; “death is the end”; “death is revenge” and “death is mourning”. We have studied each of these mega-metaphors in the context of the narrative and attempted to shed light on the concept of death in Ferdowsi’s view by bringing example lines from Shahnameh. The study is conducted with an analytical-descriptive method and concludes that Ferdowsi’s view of death in the story of Siavash is different for each of the characters of the story. In fact, Ferdowsi introduces the concept of death differently in accordance with the status of each of the characters in the narrative. In the story of Siavash, Ferdowsi identifies the death of the first character of the story as his main function. Ferdowsi believes that Siavash’s death is his beginning since with his death, a thirst for revenge develops throughout Iran and makes his purpose, which was the elimination of evil, to be realized and the land of Touran is cleansed from the rule of Afrasiab and his relatives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptual metaphor of death
  • mega-metaphor
  • Ferdowsi’s Shahnameh
  • the story of Siavash
  1. الف) کتاب­ها

    1. اسلامی‌ندوشن، محمّدعلی (1385)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    2. بهار، مهرداد (1386)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.
    3. حصوری، علی (1384)، سیاوشان، تهران: نشر ترجمه.
    4. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1383)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
    5. فردوسی، ابوالقاسم (1400)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن.
    6. کزّازی، میرجلال‌الدّین (1382)، نامۀ باستان، تهران: سمت.
    7. لیکاف، جرج و مارک جانسون (1396)، استعاره‌هایی که باور داریم، ترجمۀ راحله گندم‌کار، تهران: علمی.
    8. مسکوب، شاهرخ (1394)، سوگ سیاوش (در مرگ و رستاخیز)، تهران: خوارزمی.
    9. هاشمی، زهره (1394)، عشق صوفیانه در آیینۀ‌ استعاره، تهران: علمی.

    ب) مقالات

    1. حجازی، سیّده‌شیرین (1400)، «تحلیل مکان‌مندی عوامل بعد از مرگ بر مبنای نظریّۀ‌ استعارۀ مفهومی»، مشکوة، دوره 40، شماره 4، صص 39-62.
    2. دبیران، حکیمه (1371)، «حماسۀ سیاوش»، مجلّة علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، شماره 11 و 12، صص 1-24.
    3. رضاپور، ابراهیم (1396)، «نقش ایدئولوژی در ساخت و گزینش استعارۀ مفهومی مرگ در اشعار احمد شاملو و فریدون تولّلی از منظر نظریّۀ گفتمانی استعاره»، زبانشناسی و گویش‌های خراسان، دوره 9، شماره 17، صص 81-120.
    4. رویانی، وحید و منصور حاتمی‌نژاد (1394)، «سیاوش و اسطورۀ بازگشت جاودانه»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 11، شماره 40، صص 239-261.
    5. سراج، اشرف و بهروز محمودی‌بختیاری (1397)، «استعاره‌های هستی‌شناختی در شاهنامۀ فردوسی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، دوره 7، شماره 2، صص 75-94.
    6. شریفی‌مقدّم، آزاده و فاطمه طهماسبی (1400)، «نگاه اجتماعی-شناختی به مقولۀ مرگ در زبان عامیانۀ فارسی»، زبان‌شناسی اجتماعی، دوره 4، شماره 3، صص 79-90.
    7. شعبانلو، علیرضا (1398)، «منشأ قرآنی استعاره‌های مفهومی مرگ در مثنوی مولوی»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، دوره 3، شماره 3، صص 39-62.
    8. قائمی، محمّدمهدی و احمد واعظی (1393)، «حقیقت مرگ، مرگ‌اندیشی و معنای زندگی»، آیین حکمت، دوره 6، شماره 20، صص 155-183.

    9 . قوچانی، بیتا و کامیار جولایی (1397)، «ابزارهای زبانی مفهوم‌سازی مرگ در پیکره‌ای از زبان فارسی: رویکردی شناختی و فرهنگی»، زبان و زبان‌شناسی،  دوره 14، شماره 28، صص 97-119.

    1. محسنی گردکوهی، فاطمه؛ ویدا شیرکوند و آسیه گودرزی‌نژاد (1399)، «تحلیل استعاره‌های مفهومی قدرت و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در شاهنامۀ فردوسی»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، جلد 13، شماره 11، صص 201-223.
    2. واحدپاک، علی؛ امیرعبّاس علی‌زمانی و بابک عبّاسی (1399)، «جستاری بر مرگ‌اندیشی و زندگی اصیل در اندیشۀ مولانا»، الهیات تطبیقی، دورة 11، ش 23، صص 93-110.
    3. وحدانی‌فر، امید و صفورا انتظاری (1401)، «تحلیل استعاره‌های مفهومی «عشق» در حکایت شیخ صنعان»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 18، شماره 68، صص 231-262.
    4. هاشمی، زهره (1389)، «نظریّۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب‌پژوهی، دوره 4، شماره 12، صص 119-140.
    5. هاوکس، ترنس (1377)، استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.

    ج) لاتین

    1. Lakoff, George and Mark Johanson. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
    2. Lakoff, George and Mark Johanson. (2003). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.