منابع اشعارِ سرگردانِ متن نزهه‌العقول فی‌لطایف‌الفصول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه لرستان

3 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه لرستان

10.29252/kavosh.2024.20847.3501

چکیده

نزهة‌العقول اثر محمّد عوفی، مشحون از ابیات و اشعاری است که بدون نام شاعر به متن راه یافته‌اند. این متن، چهل فصل دارد که مؤلف آن در هر فصلی، متناسب با حکایات، ابیات و اشعاری در قالب‌های مختلف آورده است. پژوهش حاضر با تکیه بر شیوة توصیفی- تحلیلی به بررسی این اشعار پرداخته است. در این متن، نود و هفت بار از شعر استفاده شده که قالب رباعی پربسامدترین قالب شعری به کار رفته در آن است. در نزهة‌العقول: از سی و چهار رباعی، بیست و هشت تک‌بیت، شانزده قطعه، یازده مثنوی و هشت بار از ابیاتی متناسب با قالب‌های قصیده و غزل استفاده شده است. از این نود و هفت شعر مورد استفاده، منبع یا منابعی برای سی و چهار شعر پیدا شد؛ از سنایی، خاقانی و نظامی به دفعات استفاده شده و از شاعرانی چون: عین‌القضات همدانی، معین‌الدین اصم، سیدحسن غزنوی، باباافضل کاشانی و ... اشعاری ذکر شده است. در اغلب اشعار به کار رفته در متن نزهة‌العقول، اختلاف‌هایی با نسخه‌های چاپی دیوان شاعران وجود دارد. ضمن اینکه در انتساب بعضی از اشعار به کار رفته، تنازع وجود دارد که نزهة‌العقول در این زمینه یاری‌دهنده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sources of the wandering poems in the text of Nozhat ol-Aqool fi Lataif el-Fusul.

نویسندگان [English]

  • amin yaghoubi 1
  • Mohammadreza Roozbeh 2
  • safiyeh moradkhani 3
  • Ali Noori 2
1 Ph.D. student of Persian language and literature of Lorestan University
2 Lorestan University, Khorramabad, Iran.
3 Department of Persian literature ,factuly of Persian literature .lorestan university
چکیده [English]

Nozhat ul-Oqul is replete with verses and poems that have found their way into the text without the poet's name. This text consists of forty chapters, in each of which the author, in accordance with the stories, has included verses and poems in various forms. The present research has examined these poems using an analytical-descriptive approach. In the aforementioned text, poetry has been used ninety-seven times, with the Quatrains being the most frequently used poetic form. In Nozhat ul-Oqul, there are thirty-four Quatrains, twenty-eight single verse, sixteen stanzas, eleven mathnavis, and eight instances of verses in the form of odes and sonnets. Out of these ninety-seven poems used, sources were found for thirty-four of them; verses from Sanaei, Khaqani, and Nezami were used repeatedly, and poems from poets such as Ayn ul-Quzzat Hamadani, Mu'in al-Din Asam, Seyed Hasan Ghaznavi, Baba Afzal Kashani, and others were included. Most of the poems used in the Nozhat ul-Oqul text differ from the published versions of the poets' diwans. Furthermore, there is a dispute over the attribution of some of the poems used, and Nuzhat Al-Oghul is helpful in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nuzhat Al-Oghul Fi Latifa Al-Fosol
  • Aufi
  • Sources of Poems
  1. الف) کتاب­ها

    1. اختر هوگلی، قاضی محمدصادق خان (1392)، آفتاب عالمتاب، تصحیح مرضیه بیگوردی، یوسف بیگ باباپور تهران: نشر سفیر اردهال.
    2. اسدی طوسی، علی بن احمد (1354)، گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: کتابخانة طهوری.
    3. الاسفزاری، فضل‌الله بن عثمان و مؤلف ناشناس (1380)، شرح اخبار و ابیات و امثال عربی کلیله و دمنه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات از بهروز ایمانی، تهران: سخن.
    4. انوری، محمّدبن محمّد (1394)، دیوان انوری، با مقدّمة سعید نفیسی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
    5. اوحدی‌ بلیانی، تقی‌الدین محمّد حسینی (1389)، عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد، با نظارت علمی محمّد قهرمان، تهران: میراث مکتوب، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    6. خاقانی، بدیل‌بن علی (1387)، تحفة‌العراقین، به کوشش علی صفری آق‌قلعه، تهران: میراث مکتوب.
    7. ___________ (1375)، دیوان خاقانی، ویراستة میرجلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.
    8. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چاپ دوم از دورة جدید، تهران: دانشگاه تهران.
    9. سنایی غزنوی، ابومجد مجدودبن آدم (1385)، دیوان اشعار، به سعی و اهتمام محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
    10. _____________ (1377)، حدیقة‌الحقیقه، تصحیح و تحشیه محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
    11. صبا، محمّد مظفرحسین (1343)، تذکرة روز روشن، تصحیح و تحشیة محمدحسین رکن‌زادة آدمیت، تهران: کتابخانة رازی.
    12. صفری آق‌قلعه، علی (1395)، اشعار فارسی پراکنده در متون (تا سال 700 هجری)، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
    13. صفا، ذبیح‌الله (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، انتشارات فردوس، چاپ یازدهم.
    14. ظهیری سمرقندی، محمّدبن علی بن محمّد (1333)، سندبادنامه، تهران: کتابفروشی ابن سینا و خاور.
    15. عوفی، محمّد (1391)، لباب‌الالباب، تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
    16. __________ (1394)، جوامع‌الحکایات و لوامع‌‌الروایات، تصحیح و مقابلة امیربانو مصفا (کریمی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
    17. عوفی، محمّد بن محمّد (1390)، نزهة‌العقول فی‌لطایف الفصول، تصحیح ایرج افشار، با یاری جواد بشری، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
    18. غزنوی، سیدحسن (1362)، دیوان اشعار، تصحیح محمّدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات اساطیر.
    19. ___________ (1397)، دیوان سیدحسن غزنوی، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات عباس بگ‌جانی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    20. فتحی، کاظم (1382)، گلچینی از گلشن رضوان، تهران: انسان.
    21. کاشانی، بابا افضل (1311)، رباعیات باباافضل کاشانی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانة دانشگاه تهران.
    22. مولوی، جلال‌الدین محمّدبن محمّد (1384)، کلیات دیوان شمس تبریزی، بر اساس نسخة تصحیح‌شدة فروزانفر، تهران: شقایق.
    23. نظامی، الیاس بن یوسف (1385)، کلیات خمسه نظامی، تصحیح حسن وحیددستگردی، تهران: طلوع.
    24. _____________ (1385)، مخزن‌الاسرار، تصحیح و حواشی وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
    25. _____________ (1386)، خسرو و شیرین، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.
    26. وطواط، رشیدالدین (1389)، دیوان رشیدالدین وطواط، مقدّمه، مقابله و تصحیح سعید نفیسی، تهران: اساطیر.
    27. همدانی، عین‌القضات (1373)، تمهیدات، با مقدّمه و تصحیح و تحشیه­ و تعلیق عفیف عسیران، تهران: منوچهری.

     

     

    ب) مقالات

    1. صفری‌ آق‌قلعه، علی (1390)، «نزهة‌العقول اثری دیگر از مؤلّف جوامع‌الحکایات»، گزارش میراث، شمارة 46، صص 13-14.
    2. یعقوبی، امین؛ محمّدرضا روزبه؛ صفیه مرادخانی و علی نوری (1400)، «آسیب‌شناسی تصحیح نزهة‌العقول فی‌لطایف‌الفصولِ ابوطاهر محمّدبن محمّد یحیی عوفی»، متن‌شناسی ادب فارسی، دوره 13، شمارة 3، صص 33-47.
    3. یعقوبی، امین؛ محمّدرضا روزبه؛ صفیه مرادخانی و علی نوری (1402)، «سبک‌شناسی نزهة‌العقول فی‌لطایف‌الفصول و تردید در انتساب آن به صاحب جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات»، نثرپژوهی ادب فارسی، دورة 26، شمارة 53، صص 315-346.

    ج) نسخه خطی

    1. عوفی، محمّد بن محمّد (بی‌تا)، نزهة‌العقول فی‌لطایف الفصول، شمارة 9084، کتابخانة آیت‌الله مرعشی، قم.