تأثیر محیط هند در شکل‌گیری اندیشۀ مدارا در شعر صائب تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه سیستان بلوچستان

10.29252/kavosh.2024.21090.3530

چکیده

اندیشه‌های مداراگرای هندی به اشکال مختلف در شعر شاعران دورۀ صفوی بازنمود یافته است؛ چرا که سرزمین هند مهد فرهنگ و تمدن است و ابداع دین الهی توسط اکبرشاه، نشان از آمادگی جامعۀ هند برای تکثر دینی دارد. از سوی دیگر حضور پررنگ پرچمداران عرفان و تصوف اسلامی-ایرانی که در اعصار مختلف، هندوستان را مأمنی برای نشر اندیشه‌های خود یافته بودند، فرهنگ فارسی را برای دریافت فراگیر این اندیشه‌‌ها فراهم کرده بودند؛ از این رو حضور شاعران تصویرپرداز همچون صائب تبریزی در این فضا، راه را برای نشر گستردۀ اندیشه‌های هندی در شعر دورۀ صفوی باز کرده است. نگارندگان در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی، بررسی وجوه مختلف اندیشه‌های صائب و شیوه‌های تصویرپردازی او را دنبال می ­نمایند و سعی دارند تأثیر آموزه ­های هندی در تدوین اندیشه­ های مداراگرا و مداراطلبی صائب تبریزی را نشان دهند. صلح و مدارا به شکل‌های گوناگون و در قالب تصاویر متفاوت در شعر صائب از متون ترجمه شده از سانسکریت گرفته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که صائب تبریزی صلح کل، یکسان‌نگری، مدارا در برابر تهمت، گشاده‌رویی، بی‌توقع بخشیدن، بردباری، خطاپوشی و خیرخواهی را از جلوه‌های مدارا معرفی نموده و آن‌ها را ابزاری برای دست‌یابی به آسایش بشری می‌داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The influence of the Indian environment on the formation of the concept of ‘tolerance’ in the poetry of Saeb Tabrizi

نویسندگان [English]

  • Ali Teymouri 1
  • abdolali oveisi kahkha 2
  • mohammad amir mashhadi 3
1 PhD student in Persian language and literature, University of Sistan and Baluchestan
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Sistan and Baluchestan
3 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه سیستان بلوچستان
چکیده [English]

Indian concept of ‘tolerance’ has been represented in various forms in the poetry of the Safavid period. The land of India is the cradle of culture and civilization, and the invention of a divine religion by Akbar Shah shows the readiness of the Indian society for religious pluralism. On the other hand, the strong presence of the standard-bearers of Islamic-Iranian mysticism and Sufism, who, in different ages, found India safe for the dissemination of their ideas, prepared the Persian culture for the complete reception of these ideas. Therefore, pictorial poets like Saeb Tabrizi in this space opened the way for the spreading of Indian ideas in the poetry of the Safavid period. With a descriptive-analytical method, the present study aims to investigate the various aspects of Saeb's thoughts and his imagery methods and show the influence of Indian teachings in compiling the tolerating thoughts of Saeb Tabrizi. The results of the research indicate that Saeb Tabrizi introduced total peace, uniformity, tolerance against slander, openness, unexpected forgiveness, error concealment, and benevolence as the manifestations of tolerance; he considers these tokens as a means of achieving human comfort.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saeb Tabrizi
  • Tolerant thoughts
  • Indian culture
  • Divine poems

مراجع

  1. الف) کتاب ­ها

    1. بی‌نام (1345)، گزیدۀ اوپه‌نیشدها، ترجمۀ صادق رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    2. بی نام (1968)، جوگ بشست، به کوشش تارا چند و سیدامیرحسین عابدی، هند: دانشگاه اسلامی علیگر.
    3. داراشکوه، محمّد (1356)، اوپانیشاد، با مقدمۀ تارا چند و سیدمحمّدرضا جلالی نائینی، تهران: طهوری.
    4. ـــــــــــــــ (1359)، بهگود گیتا سروده‌های الهی، تصحیح سیدمحمّدرضا جلال نائینی، تهران: نقره.
    5. ـــــــــــــــ (1366)، مجمع‌البحرین، تصحیح سیدمحمّدرضا جلال نائینی، تهران: طهوری.
    6. ـــــــــــــ (1381)، سرّ اکبر (ترجمۀ اوپانیشاد)، به کوشش تارا چند و محمّدرضا جلال نائینی، تهران: علمی.
    7. دهخدا، علی­ اکبر (1385)، فرهنگ متوسط، با نظارت جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
    8. صائب تبریزی، محمّدعلی (1364)، دیوان؛ غزلیات (الف-ب)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی.
    9. ـــــــــــــــ (1371)، دیوان؛ غزلیات (ت-خ)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 2، تهران: علمی و فرهنگی.
    10. ـــــــــــــــ (1366)، دیوان؛ غزلیات (د)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 3، تهران: علمی و فرهنگی.
    11. ـــــــــــــــ (1367)، دیوان؛ غزلیات (د)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 4، تهران: علمی و فرهنگی.
    12. ـــــــــــــــ (1368)، دیوان؛ غزلیات (ذ-م)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 5، تهران: علمی و فرهنگی.
    13. ـــــــــــــــ (1370)، دیوان؛ غزلیات (ن-ی)، به کوشش محمّد قهرمان، ج 6، تهران: علمی و فرهنگی.
    14. فردوسی، ابوالقاسم (1388)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
    15. مولوی، جلال‌الدین (1386)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: بهزاد.
    16. هیوم، رابرت ا (1373)، ادیان زندۀ جهان، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

    ب) مقالات

    1. اسکویی، نرگس (1394)، «مشرب شاعران سبک هندی»، عرفانیات در ادب فارسی، سال ۶، شمارۀ 22، صص 148-170.
    2. خجسته، مژگان و محمّدحسین کرمی (1399)، «تاروپود تازگی (شگردهای هنری صائب در خلق تعابیر تازه با تأکید بر صور خیال در جلد اول دیوان»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 12، شمارۀ 46، صص 209-236.
    3. ضیایی، سیدعبدالحمید (1393)، «تأثیرپذیری تصوّف ایرانی از آیین بودا با تمرکز بر اندیشۀ مداراطلبی و شفقت بر خلق»، مطالعات شبه‌قاره، سال 6، شمارۀ 21، صص 99-118.
    4. کاردگر، یحیی (1393)، «بازتاب جنبه­هایی از فرهنگ و ادبیات هند در شعر صائب»، شعر پژوهی (بوستان ادب)، سال 6، شمارۀ 2، صص 135-160.
    5. کوشکی، پروین؛ علی­ محمّد مؤذنی، و محمّدجعفر جوادی ارجمند (1400)، «بررسی صلح و مدارا در اندیشۀ مولوی و عطار و مقایسۀ آن با رویکرد صلح­ گرایی ملاصدرا»، تاریخ ادبیات، دورۀ 14، شمارۀ 2، صص 161-184.
    6. عبادیان، محمود (1379)، «تساهل سیاسی در فلسفۀ قدیم و جدید»،حقوق تطبیقی، نامۀ مفید شماره 21، صص 67-76.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار