بهره مندی شاعران طنزپرداز از عناصر زبان گفتاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

2 استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه یزد

10.29252/kavosh.2025.20406.3449

چکیده

امروزه طنزپردازان مدعی ­اند که آثارشان بر اساس واقعیات زندگی و نیازهای انسانی شکل می­ گیرد. بدین ترتیب برای جلب توجه مخاطبان حقیقی این آثار، که خود مردم هستند و همچنین تأثیربخش‌بودن کلام خود در مخاطب، باید برای سخن‌سرایی، زبانی نزدیک به زبان ایشان برگزینند که همان زبان گفتار است. قرارگرفتن زبان گفتاری در کنار زبان معیار و رسمی در شعر، بنابر تعریف مشهور طنز، منجر به اجتماع هنری نقیضین شده، آفرینش طنز را به همراه دارد. زبان گفتار دارای مؤلفه­ ها و ویژگی­ هایی است که در این پژوهش سعی می ­شود موارد مورد نظر در شعر چهار شاعر طنزپرداز معاصر، که عبارتند از تقی دانش، غلامرضا روحانی، محمّدعلی افراشته و ابوالقاسم حالت بررسی گردد. بر این اساس پس از ارائۀ تعریف و توضیح زبان گفتاری، به بررسی آن در شعر فارسی پرداخته، بعد از معرفی مختصر شاعران مذکور، عناصر طنزآفرین زبان گفتاری، ذیل عناوینی همچون کلمات و ترکیبات، نحو و عوامل نحوی، ضرب ­المثل ­های عامیانه، کنایه­ های عامیانه، اصطلاحات مضحک عامیانه و نام ­های طنزآمیز عوام، در سروده ­های ایشان بررسی و مقایسه شده است. با بررسی­ ها و مقایسه­ های انجام شده، مشخص شد که چهار شاعر مذکور از تمام مؤلفه ­های فوق در سروده­ های خود برای ایجاد طنز استفاده کرده ­اند و تفاوت اندکی بین بسامد کاربردهای ایشان وجود دارد. برای نمونه دانش از ضرب ­المثل ­های عامیانه و دامنۀ زبانی آشپزی، به دلیل پرداختن به اشعار طعامی، بیش از دیگران بهره برده است. از بین این چهار شاعر، افراشته به میزان قابل توجهی از زبان گویشی گیلکی استفاده کرده که آن هم به دلیل گیلانی‌بودن خودش است. ابوالقاسم حالت نیز در ساخت متفاوت کلمات نامتعارف، نیز رعایت ادب بیشتر در استفاده از کلمات مطرود و مکروه و استفاده از روش عطف برای تأکید، اندک تفاوتی با سه شاعر دیگر دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Use of the elements of spoken language by satirical poets

نویسندگان [English]

  • Elham Barghi 1
  • Yadollah Jalali Pandari 2
1 PhD student of Persian language and literature at Yazd University
2 Professor of Persian language and literature, Yazd University
چکیده [English]

Nowadays, satirists claim that their works are based on life realities and human needs. In order to attract people, as their real audience, and influence them with their words, satirists have to use a type of language which is close to the popular spoken language. As commonly believed, using a spoken language together with the standard version of that language in a poem results in an artistic composite of contrasts, thus creating satire. Spoken language is characterized with certain factors and features based on which the present study examines the satirical poems of four contemporary authors including Taqhi Danesh, Gholamreza Rouhani, Mohammad Ali Afrashteh, and Abulqhasem Halat. The study first describes spoken language and then refers to its application in the Persian poetry. This is followed by a brief introduction of those four poets and a detailed analysis of the satirical elements of the spoken Persian used in their poems. These elements include words and phrases, syntactic features, slang proverbs, colloquial ironies, funny informal expressions, and satirical folk names. As the analyses and comparisons indicated, the four poets have benefited from all the mentioned satirical elements so as to create humor. Regarding the frequency of those elements of humor, there is no considerable difference among the poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spoken language
  • Satirical Poetry
  • Taqhi Danesh
  • Gholamreza Rouhani
  • Mohammad Ali Afrashteh
  • Abulqhasem Halat

مراجع

  1. الف) کتاب­ها

    1. افراشته، محمدعلی (1358)، مجموعه آثار محمّدعلی افراشته شاعر توده‌ای، گردآورنده نصرت‌الله نوح، تهران: توکا.
    2. ایرج میرزا (1356)، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، به کوشش محمّدجعفر محجوب، چاپ چهارم، بی­جا: اندیشه.
    3. باطنی، محمّدرضا (1374)، مسائل زبان‌شناسی نوین (ده مقاله)، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
    4. برقعی، سیدیحیی (1351)، کاوشی در امثال و حکم فارسی، قم: کتابفروشی فروغی.
    5. بهزادی اندوهجردی، حسین (1378)، طنز و طنزپردازی در ایران: پژوهشی در ادبیات اجتماعی، سیاسی، انتقادی علل روانی و اجتماعی، تهران: صدوق.
    6. پرچمی، محب‌الله (1399)، فرهنگ شفاهی سخن، چاپ سوم، تهران: سخن.
    7. حالت، ابوالقاسم (1370الف)، دیوان ابوالعینک، چاپ دوم، تهران: کتابخانۀ سنایی.
    8. ـــــــــــــ (1370ب)، دیوان خروس لاری: اشعار طنز، چاپ چهارم، تهران: کتابخانۀ سنایی.
    9. حائری، سیدهادی (1366)، افکار و آثار ایرج میرزا، چاپ دوم، تهران: بدرقه جاویدان.
    10. حقیقت، عبدالرفیع (1386)، فرهنگ شاعران زبان پارسی از آغاز تا امروز، چاپ دوم، تهران: کومش.
    11. حلبی، علی اصغر (1377)، تاریخ طنز و شوخ­طبعی در ایران و جهان اسلام، بی­جا: بهبهانی.
    12. دانش، تقی (بی­تا)، کلیات حکیم سوری، بی­جا: بی­نا.
    13. راد باز قلعه‌ای، محمّدعلی (1374)، شعرهای گیلکی افراشته، گردآوری و ترجمة محمود پاینده لنگرودی، رشت: گیلکان.
    14. رستگار فسایی، منصور (1380)، انواع نثر فارسی، تهران: سمت.
    15. روحانی، غلامرضا (بی­تا)، کلیات اشعار و فکاهیات روحانی (اجنه)، تهران: کتابخانۀ سنایی.
    16. سلیمانی، محسن (1391)، اسرار و ابزار طنزنویسی، تهران: سورۀ مهر.
    17. سمیعی گیلانی، احمد (1379)، نگارش و ویرایش، چاپ دوم، تهران: سمت.
    18. شمس لنگرودی، محمّدتقی (1369)، سبک هندی و کلیم کاشانی (گردباد شور و جنون)، چاپ دوم، تهران: چشمه.
    19. صفرزاده، بهروز (1395)، فرهنگ فارسی گفتاری، تهران: کتاب بهار.
    20. عبید زاکانی (1352)، کلیات عبید زاکانی، به کوشش محمّدجعفر محجوب، بی­جا: گلشایی.
    21. علی­پور، مصطفی (1387)، ساختار زبان شعر امروز (پژوهشی در واژگان و ساخت زبان شعر معاصر)، چاپ سوم، تهران: فردوس.
    22. فتوحی رودمعجنی، محمود (1392)، سبک­شناسی (نظریه­ها، رویکردها و روش­ها)، چاپ دوم، تهران: سخن.
    23. فرشیدورد، خسرو (1392)، دستور مفصّل امروز، چاپ چهارم، تهران: سخن.
    24. ـــــــــــــــــ (1389)، ترکیب و اشتقاق در زبان فارسی، تهران: زوار.
    25. قاسمی، ضیاء (1397)، سبک ادبی از دیدگاه زبان­شناسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    26. کاسب، عزیزالله (1366)، چشم­انداز تاریخی هجو، بی­جا: ناشر مؤلف.
    27. کلباسی، ایران (1389)، فرهنگ توصیفی گونه­های زبانی ایران، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    28. مدرّسی، فاطمه (1385)، از واج تا جمله، تهران: چاپار.
    29. موریل، جان (1392)، فلسفۀ طنز: بررسی طنز از منظر دانش، هنر و اخلاق، ترجمۀ محمود فرجامی و دانیال جعفری، تهران: نشر نی.
    30. موسوی، سید عبدالجواد (1389)، کتاب طنز 5، چاپ دوم، تهران: سورۀ مهر.
    31. میرزانیا، منصور (1382)، فرهنگنامۀ کنایه، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    32. ناتل خانلری، پرویز (1353)، تاریخ زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    33. نجفی، ابوالحسن (1378)، فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.
    34. نیکوبخت، ناصر (1385)، مبانی درست­نویسی زبان فارسی معیار، تهران: چشمه.
    35. همایی، جلال­الدین (1394)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ سی و سوم، تهران: سخن.

    ب) مقالات

    1. آدینه‌پور باقری، روجا؛ علی­اکبر باقری خلیلی و احمد غنی‌پور ملکشاه (1395)، «تحلیل درون‌مایه‌ها و عناصر زبانی در اشعار طنز غلامرضا روحانی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره 14، شماره 43، صص 109-138
    2. افتخاری، سیداسماعیل (1384)، «نقش کم­کوشی زبانی در پیدایش فارسی محاوره»، پژوهش­های ادبی، دورۀ 2، شمارۀ 7، صص 25-60.
    3. پارسا، سیداحمد (1384)، «جلوه­های طنز در ضرب­المثل­های فارسی»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 73، صص 74-77.
    4. رادفر، ابوالقاسم (1388)، «زبان، صور و اسباب ایجاد طنز»، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دوره 1، شمارۀ 1، صص 107-120.
    5. رحیمی، خدیجه (1389)، «ضرب­المثل و شعر»، رشد زبان و ادب فارسی، شمارۀ 93، صص 47-51.
    6. رزّاقی شانی، علی (1390)، «نقد و بررسی کنایه در (عربی و فارسی)»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا)، دوره 2، شمارۀ 6، صص 145-165.
    7. روحانی، رضا و احمدرضا منصوری (1386)، «غزل روایی و خاستگاه آن در شعر فارسی»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دوره 5، شماره 8، صص 105-121.
    8. سرابندی، محمّدرضا (1391)، «دانش، تقی»، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، جلد 17، صص 74 ـ 75.
    9. شادروی­منش، محمّد (1384). «شیوه­ها و شگردهای طنز و مطایبه»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 73، صص 50-57.
    10. شریف­نسب، مریم (1390)، «ارتباط کلامی در شعر کهن فارسی (سؤال و جواب، مکالمه، مناظره و دیالکتیک)»، کهن­نامۀ ادب پارسی، دوره 2، شمارۀ 2، صص 71-88.
    11. شکیبا، نوشین (1386)، «تأثیر بافت اجتماعی بر کاربرد دشواژه­ها در زبان گفتار زنان و مردان تهرانی»، زبان و زبان­شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 6، صص 141-152.
    12. صدر، رؤیا (1384)، «افراشته، محمّدعلی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد 1، صص477 ـ 478.
    13. صفایی، علی و حسین ادهمی (1393)، «نمود تکنیک­های طنز در ساختار پیرنگ داستان­های فرهاد حسن­زاده»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره 12، شمارۀ 32، صص 119-166.
    14. فرشیدورد، خسرو (1390)، «تأکید و قصر در زبان فارسی»، بینات، سال 18، شمارۀ 33، صص 385-389.
    15. کاوسی­نژاد، سهیلا (1376)، «حذف در زبان فارسی»، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 12، صص 146-166.
    16. محمودی، مریم و رؤیا دهقانی (1398)، «بررسی ویژگی­های سهل ممتنع در غزلیات وحشی بافقی»، مطالعات زبان و ادبیات غنایی، دوره 9، شمارۀ 33، صص 59-70.
    17. نوفلی، فاطمه و زرین­تاج واردی (1397)، «بررسی شگردهای طنز و مطایبه در افسانه­های عامیانۀ ایرانی»، نثرپژوهی ادب فارسی، دوره 21، شمارۀ 44، صص 171-202.

    ج) پایان‌نامه‌ها

    1. تاجی، الهه (1392)، بررسی و تحلیل اشعار محمد علی افراشته، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی جهانگیر صفری، دانشگاه شهرکرد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
    2. شمسایی، اسدالله (1390)، شگردهای زبانی و ادبی ابوالقاسم حالت در آثار طنز او، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی اسدالله جعفری، دانشگاه پیام‌نور استان فارس، دانشکده علوم انسانی

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار