نقد روانکاوانۀ رمان «گلنار و آیینه» اثر رهنورد زریاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

10.29252/kavosh.2025.22107.3618

چکیده

«گلنار و آیینه» رمانی از محمد اعظم رهنورد زریاب نویسندۀ نامدار افغانستانی است. هستۀ این روایت، تحول روحی «ربابه»، دختری رقصنده و اهل کابل است که نسب او شش نسل قبل به «گلنار»، رقصنده آیینی دربار یک مهاراجه می­ رسد. گلنار یک بار در اقدامی شگفت­، با تصویر خود در آیینه رقابت کرده و با پیروزی بر آن به نیرویی شگفت­ انگیز دست یافته است. ربابه– که در اواخر رمان به گلنار تغییر نام می­ دهد- هم بر آن است که روزی بتواند همانند گلنار، تصویرش را در آیینه از پای درآورد. به این ترتیب «غیر» پنداشتن تصویر درون آیینه و رقابت با او، موضوع اصلی این رمان است که رمزگشایی از آن می­ تواند گامی در راه کشف معنای این اثر باشد. ژاک لاکان، روانکاو پسافرویدی در طراحی مراحل رشد انسان و تبدیل شدن او به «سوژه»، به نقش «دیگری» یا «غیر» توجه زیادی نشان داده و یکی از مراحل رشد را مرحلۀ «آیینه» نام­گذاری کرده است. او تصویر درون آیینه را نه خود انسان، بلکه توهمی می­داند که مرزهای وجودی آدمی و حضور «دیگری» را به او می ­شناساند. پژوهش حاضر با رویکرد نقد روانکاوانه، به شیوه­ای تحلیلی-توصیفی به بررسی رمان «گلنار و آیینه» پرداخته و ضمن رمزگشایی از معنای رقابت گلنار با «دیگری» درون آیینه، سیر تحول روحی «ربابه» و تلاش او برای استحاله به گلنار را بررسی کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Psychoanalytic Study of the Novel 'Golnar and the Mirror'

نویسنده [English]

  • Leila Rezaei
Department of Persian Language &Literature, Faculty of Humanities, Persian Gulf University, Busheher, Iran
چکیده [English]

"Golnar and the mirror" is a novel by Mohammad Azam Rahnavard Zaryab, a famous Afghan writer. This narrative is focused on the mental transformation of "Rababe", a dancer girl from Kabul, whose ancestry goes back six generations to "Golnar", a ritual dancer in the court of a Maharaja. Golnar once, in an amazing act, competed with her own image in the mirror and gained amazing strength by winning over it. Rababah - who changes her name to Golnar at the end of the novel - also hopes for overcoming her image in the mirror. So, the main theme of the novel – as a keyword for understanding its deep meanings- is considering the mirror’s image as "other" and competing with her. Jacques Lacan, a post-Freudian psychoanalyst, paid a lot of attention to the role of "other" in forming the "subject". ‘Mirror Stage’ is an important part of Lacanian psychoanalysis. He considers the mirror’s image to be not the person, but an illusion that shows him/her the boundaries of the human existence and the presence of "another". This research has analyzed the novel "Golnar and the Mirror" in a descriptive-analytical way by applying a psychoanalytic criticism approch. It has studied the meaning of Golnar's competition with the "other" in the mirror, as well as the mental evolution of "Rababe" and his attempt to transform into Golnar. The result shows that both Golnar and Rababe fought against the "other" in two different ways and succeeded in finding the true identity of "themselves".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Afghan Fictional Literature
  • Psychoanalytic Criticism
  • Other
  • ‘Golnar and the mirror’

مراجع

  1. منابع

    الف) کتاب ­ها

    1. الیاده، میرچا (۱۳۸۴). اسطوره بازگشت جاودانه، ترجمه بهمن سرکاراتی، چاپ دوم، تهران: طهوری
    2. ---------- (۱۳۸۲). اسطوره، رویا، راز، ترجمه رویا منجم، چاپ دوم، تهران: علم
    3. ایگلتون، تری (۱۳۸۶). پیش­درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، چاپ چهارم، تهران: مرکز
    4. بیلسکر، ریچارد (۱۳۹۱). اندیشه یونگ، ترجمه حسین پاینده، تهران: مروارید
    5. پاینده، حسین (۱۳۹۸). نظریه و نقد ادبی، درسنامه میان رشته­ای (مجموعه دو جلدی)، چاپ دوم، تهران: سمت.
    6. جمعی از نویسندگان (۱۳۷۴). مجموعه مقالات اسطوره و رمز، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
    7. رهنورد زریاب، محمد اعظم (۱۳۹۵). گلنار و آیینه، چاپ چهارم، کابل: نشر زریاب.
    8. ژیژاک، اسلاوی (۱۴۰۲). چگونه لاکان بخوانیم، ترجمه علی بهروزی، چاپ چهارم، تهران: نی.
    9. سلدن، رامان؛ پیتر ویدوسون (۱۳۸۴). راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: طرح نو
    10. علی، بختیار (۱۳۹۳). آیا با لاکان می­توان انقلابی بود؟ مقالاتی در روانکاوی و فلسفه پست­مدرن، ترجمه سردار محمدی، تهران: افراز.
    11. فینک، بروس (۱۴۰۲). سوژه لاکانی، بین زبان و ژوئیسانس، ترجمه محمدعلی جعفری، چاپ چهارم، تهران: ققنوس.
    12. کلیگز، مری (۱۳۸۸). درسنامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور، الهه دهنوی و سعید سبزیان، تهران: اختران.
    13. کوپر، جین (۱۳۸۷). فرهنگ نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: نشر نو.
    14. لوکاچ، جورج (۱۴۰۰). نظریه رمان، ترجمه محسن سعیدی، چاپ چهارم (ویراست دوم)، تهران: آشیان.
    15. موللی، کرامت (۱۴۰۱). مبانی روانکاوی فروید-لاکان، چاپ هفدهم، تهران: نی.

    ب) مقالات

    1. ایران زاده، نعمت الله؛ شیرزاد طایفی و نصیر احمد آرین (۱۴۰۲). «گذر از گفتمان کنشی به گفتمان حسی- ادراکی در گلنار و آیینه اثر رهنورد زریاب»، پژوهشنامه ادبیات داستانی، دوره دوازدهم، شماره ۱، پیاپی ۴۵، صص 1- 23.
    2. حاجی آقابابایی، محمدرضا (۱۳۹۷). «خوانش حکایت پیر چنگی از منظر نظریه لاکان»، فصلنامه عرفان اسلامی، سال چهاردهم، شماره ۵۵، صص ۵۳- ۶۸.
    3. دهرامی، مهدی (۱۳۹۶). «کارکردهای زیباشناختی ویژگی­ های فرهنگی سرزمین هند (در شعر فارسی تا قرن نهم)»، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال نهم، شماره ۳۲، صص 109-124.
    4. عامری، زهرا و مهین پناهی (۱۳۹۴). «بازتاب نماد آینه در اسطوره و عرفان با تکیه بر بندهشن و مرصادالعباد»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال هفتم، شماره ۱۳، صص ۱۴۳- ۱۷۴.
    5. علیزاده، غیاث الدین و مسعود فرهمندفر (۱۴۰۱). «عشق: خیال یا واقع؟ بررسی تطبیقی عشق نزد مولوی و لاکان»، مطالعات بین رشته­ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، سال دوم، شماره ۱، صص ۱۲۱- ۱۴۰.
    6. فرضی، سارا و سید مهدی زرقانی (۱۳۸۸). «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر اساس نظریه ژاک لاکان»، جستارهای ادبی، سال چهل و دوم، شماره ۱۶۶، صص ۸۷- ۱۰۹.
    7. کراوس، ریچارد (۱۳۵۷). «رقص­های فرهنگ­های پیش از مسیحیت»، ترجمه مسعود رجب نیا، مجله هنر و مردم، شماره ۱۸۷، صص ۱۸- ۲۹.
    8. مرادی، ایوب (۱۴۰۰). «نقد رمان «شکار کبک» از رضا زنگی آبادی بر اساس مبانی روان شناسی ژاک لاکان»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره ۶۲، صص ۹۵- ۱۲۵
    9. مرادی، نرگس؛ علی تسلیمی و محمدعلی خزانه دارلو (۱۳۹۵). «خوانش شعر «مرگ ناصری» از منظر آرای لاکان،» نقد و نظریه ادبی، سال اول، دوره اول، شماره ۱، صص ۹۳- ۱۱۵
    10. مولودی، فواد و مریم عاملی رضایی (۱۳۹۶). «دیگری به مثابه خود، ارتباط شمس و مولانا از دیدگاه ژاک لاکان»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال نهم، شماره ۱۷، صص ۹۵- ۱۱۴
    11. نوروزی طلب، علیرضا و پدیده عادلوند (۱۳۹۳). «مطالعه تطبیقی رقص شیوا و رقص سماع»، باغ نظر، سال یازدهم، شماره ۲۸، صص ۱۵- ۲۴

    ج) پایان­ نامه

    1. قیومی، مژده (۱۴۰۳). بررسی کهن الگویی رمان های «چار گرد قلا گشتم» و «گلنار و آیینه» (بر اساس نظریه یونگ)، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی زهره ملاکی، دانشگاه خلیج فارس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار